Ιστορία του Τροτσκιστικού Κινήματος στην Ελλάδα

Ιστορία του Τροτσκιστικού Κινήματος στην Ελλάδα

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ παρουσιάζει
την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
με στοιχεία και άρθρα που για πρώτη φορά δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο. Ουδέποτε
μέχρι σήμερα έχει δημοσιευθεί κάτι ολοκληρωμένο για την ιστορία του
Τροτσκιστικού κινήματος στη χώρα μας εκτός από κάποια σκόρπια άρθρα σε
εφημερίδες και περιοδικά. Πηγές μας αφηγήσεις παλιών Αρχειομαρξιστών,
αδημοσίευτα ντοκουμέντα που βρίσκονται ξεχασμένα σε συρτάρια αγωνιστών που
έζησαν τον 20ο αιώνα, το περιοδικό ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ,
το περιοδικό ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ
ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, η εφημερίδα
ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ άρθρα δικά μου κ.ά. 2.530 σελίδες!!!

Παναγιώτης Βήχος

"Ο καθένας θέλει να είναι και πιστεύει ότι είναι καλύτερος απ΄ αυτόν τον κόσμο, τον κόσμο του. Αλλά καλύτερος είναι εκείνος που εκφράζει αυτόν τον δικό του κόσμο καλύτερα από άλλους".

Η φράση του Χέγκελ στο χειρόγραφο της Ιένας 1803 - 1806 (απόσπασμα 52) βρίσκει την πλήρη ισχύ της σε περιπτώσεις όπως εκείνη του Παντελή Πουλιόπουλου, του κορυφαίου εκπροσώπου του κομμουνισμού και του τροτσκισμού στην Ελλάδα.

Πενήντα χρόνια έχουν περάσει από τη μέρα εκείνη - 6 Ιουνίου 1943 - που οι ιταλοί φασίστες τον ντουφέκισαν στο Κούρνοβο, μαζί με πολλούς άλλους αγωνιστές - ομήρους, 106 συνολικά τον αριθμό. Μισός αιώνας κύλησε. Αλλά σ΄ αυτόν τον τραγικό αιώνα, που τώρα κλείνει μέσα στην ύψιστη αγωνία, ο Πουλιόπουλος παραμένει, αναμφίβολα, η μέγιστη φυσιογνωμία του επαναστατικού μαρξισμού που πέρασε από τη δικιά μας γωνιά της Γης. Κι αυτό, όχι γιατί ήταν άμοιρος των δεινών, των κακοδαιμονιών, των αντιφάσεων της εποχής και της κοινωνίας που τον γέννησαν, αλλά γιατί - κατά τη ρήση του Χέγγελ - ο Πουλιόπουλος, καλύτερα από άλλους, έδωσε συνειδητή έκφραση, θεωρητικά και πρακτικά, σ΄ αυτή την εποχή και την κοινωνία, που παραμένουν και σήμερα "ο δικός μας κόσμος".

Μακριά από μας κάθε τάση αγιοποίησης! Οι επαναστάτες, ζωντανοί ή νεκροί, δεν την έχουν ανάγκη, και το κίνημά τους ρημάχτηκε από δαύτες. Δεν έχει καμιά θετική αξία, μόνο αρνητική, η μετατροπή του Πουλιόπουλου σε εικόνισμα, τακτική προσφιλής σε επιγόνους. Σημασία έχει να δούμε πώς τα καίρια προβλήματα της εποχής διαπέρασαν τη ζωή και το έργο του πρωτοπόρου μαρξιστή και πώς η συνειδητή τους έκφραση ανοίγει δρόμους για την υπέρβασή τους σήμερα.

-Ι-

Η επικαιρότητα του Πουλιόπουλου σήμερα έγκειται ακριβώς σε ότι θεωρείται κατ΄ εξοχήν ανεπίκαιρο από τη γονυπετή "αριστερά": στη στάση του 1ον) απέναντι στην Οκτωβριανή Επανάσταση και 2ον) αναπόσπαστο από το πρώτο, απέναντι στην επαναστατική θεωρία του μαρξισμού.

Ο Παντελής Πουλιόπουλος είναι ο αυθεντικός πνευματικός εκπρόσωπος του γεγονότος ότι το ελληνικό εργατικό κίνημα αφυπνίστηκε και διαπλάστηκε μέσα από τους βίαιους κραδασμούς της ιμπεριαλιστικής εποχής, στις συνθήκες των πολέμων στα Βαλκάνια και τη Μικρασιατική Καταστροφή και προπαντός κάτω από την κυρίαρχη ακτινοβολία της Οκτωβριανής Επανάστασης που του έδειξε την έξοδο από τον ιστορικόν εφιάλτη.

Δεν είναι τυχαίο ότι το λεγόμενο "Ρωσικό ζήτημα" βρίσκεται στο κέντρο της επαναστατικής ζωής του Πουλιόπουλου, από τα πρώτα βήματά του στη μικρασιατική εκστρατεία και τον αντιπολεμικό αγώνα, στην ηγεσία του ΚΚΕ και της Αριστερής Αντιπολίτευσής του στη συνέχεια και μέχρι τους τελευταίους ιδεολογικούς του αγώνες, μέσα στις φυλακές της Ακροναυπλίας, για την οικοδόμηση της Τέταρτης Διεθνούς πάνω στη βάση της αταλάντευτης υπεράσπισης των επαναστατικών κατακτήσεων του Οκτώβρη στη Σοβιετική Ένωση.

Ο Πουλιόπουλος έδειξε με τον τρόπο του τι σημαίνει ότι η στάση απέναντι στο "Ρωσικό ζήτημα" είναι η λυδία λίθος για κάθε επαναστάτη στην εποχή μας. Δεν σημαίνει καθόλου - όπως θέλησαν να το ερμηνεύσουν οι σταλινικοί γραφειοκράτες - τη νομιμοφροσύνη απέναντι στην εκάστοτε ηγεσία του σοβιετικού Κόμματος - Κράτους, αλλά τη νομιμοφροσύνη απέναντι στην ίδια τη την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο Πουλιόπουλος είδε σωστά και τόνισε επίμονα το γεγονός ότι η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία το 1917 αποτελεί το κοσμοϊστορικό συμβάν της εποχής, την τομή στην ιστορική συνέχεια, την απαρχή της παγκόσμιας επανάστασης και της μετάβασης στον πανανθρώπινο κομμουνιστικό πολιτισμό.

Μαζί με τον Τρότσκι αρνήθηκε να συμβιβαστεί τόσο με τη γραφειοκρατία, που απλώθηκε σα γάγγραινα πάνω στις πληγές του πρώτου εργατικού κράτους, όσο και μ΄ όλους εκείνους που θεώρησαν την επικράτηση του σταλινισμού σαν ακύρωση ή και απόδειξη της ματαιότητας και των ολέθριων τάχα συνεπειών του ίδιου του επαναστατικού εγχειρήματος. Μαζί με τον Τρότσκι είδε τη ρίζα του προβλήματος στις δυσκολίες και την καθυστέρηση της παγκόσμιας επανάστασης, ιδιαίτερα στη Δύση, και την ανάγκη όχι να ολοκληρωθεί το έργο του Οκτώβρη με τη διεθνή ανάπτυξή του.

Σ΄ αυτό ακριβώς έγκειται η ουσία, ο αναντικατάστατος ιστορικός ρόλος του τροτσκισμού: η πάλη για τη συνέχεια, τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, χωρίς εκλογικεύσεις κι εξωραϊσμούς των γραφειοκρατικών στρεβλώσεων.

Ο Πουλιόπουλος σωστά τόνιζε στη 13η επέτειο της Ρώσικης Επανάστασης:

"... Ο ιστορικός ρόλος της Διεθνούς Κομμουνιστικής Αντιπολίτευσης, οργανωτικά ηττημένης μα πολιτικά και ιδεολογικά νικήτριας, αποτελεί κάτω από τις τωρινές ιστορικές συνθήκες μια αληθινά βασική και sine qua non λειτουργία της Ρωσικής Επανάστασης, επανάστασης που άρχισε σαν πρόλογος για να τελειώσει σαν ολοκλήρωμα της Διεθνούς κοινωνικής επανάστασης" (βλ. "Σπάρτακος" Οκτώβρης - Νοέμβρης 1930, στη φωτογραφική αναπαραγωγή των εκδόσεων Ουτοπία 1986, Κείμενα 1930 - 1932).

Νά κάτι φαινομενικά απλό, που πολλοί, ανάμεσά τους κι αρκετοί αυτοονομαζόμενοι τροτσκιστές, "ξεχάσανε". Ο τροτσκισμός δεν είναι κούφιος, σοσιαλδημοκρατίζων αντισταλινισμός, ούτε γονυπετής διαμαρτυρία για τα κακά της γραφειοκρατίας. Δεν είναι ουτοπικός δονκιχωτισμός, ούτε ανήμπορη επαναστατική νοσταλγία. Ο τροτσκισμός δεν είναι περιθώριο, όσο κι αν τον εκτόπισαν οι μαζικοί γραφειοκρατικοί μηχανισμοί. Ηταν - και παραμένει - νομοτελειακή εκδήλωση και "μια αληθινά βασική και sine qua non λειτουργία της Ρωσικής Επανάστασης", του "προλόγου" που από την ίδια την εσωτερική δυναμική του έχει ανάγκη κι απαιτεί διεθνή ολοκλήρωση. Οποιοσδήποτε άλλος "τροτσκισμός" είναι ψευδώνυμος.

Τούτο δεν ισχύει μόνο για τα τραγικά χρόνια του Τρότσκι και του Πουλιόπουλου, για την περίοδο της ανόδου και επικράτησης του σταλινισμού. Ισχύει και σήμερα - ΠΡΟΠΑΝΤΟΣ ΣΗΜΕΡΑ - μετά την κατάρρευση του σταλινισμού και τη μαζική ανοικτή προσχώρηση της νομενκλατούρα στο στρατόπεδο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.

Ο τροτσκισμός δεν είναι ένα παρωχημένο ιδεολογικό φαινόμενο μιας παρωχημένης σύγκρουσης, που δεν έχει πια νόημα μετά την κατάρρευση του σταλινισμού. Δεν είναι η ιδεατή επιβίωση μιας περιόδου που έκλεισε οριστικά, ένα πολιτικό φάντασμα χωρίς υλική βάση. Είναι η συνειδητή έκφραση του διαρκούς χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης ή - όπως έλεγε ο Πουλιόπουλος - μια αληθινά βασική και sine qua non λειτουργία της. Η υλική του βάση βρίσκεται στην Οκτωβριανή Επανάσταση, που μέσα από την τραγωδία της θα γεννήσει μια Δεύτερη Επανάσταση. Η κατάρρευση της θεωρίας και της πράξης του "σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα" δεν ακυρώνει αλλά κάνει πιο επιτακτική την αναγκαιότητα της ιστορικά αντίπαλης προοπτικής: της Διαρκούς Επανάστασης.

-ΙΙ-

Ο Παντελής Πουλιόπουλος έδειξε το ζωτικό και άρρηκτο δεσμό ανάμεσα στην υπεράσπιση και συνέχιση του Οκτώβρη και στην υπεράσπιση της ζωντανής επαναστατικής θεωρίας του μαρξισμού. Τούτο αποτελεί τον άξονα όλης της ζωής του. Ο ίδιος ήταν ένας έξοχος διανοητής με απέραντη κουλτούρα, αληθινή ανορθογραφία με το ντόπιο καθυστερημένο περιβάλλον. Ποτέ δεν συμβιβάστηκε με τη ντόπια καθυστέρηση, το θεωρητικό πρωτογονισμό και την εξιδανίκευσή του, τον αγοραίο μικροαστικό λαϊκισμό, που με τη μορφή του "εργατισμού" καταταλαιπώρησε το κίνημα από τα πρώτα βήματά του. Πάνω σ΄ αυτή τη βάση διεξήγαγε τους πρώτους ιδεολογικούς του αγώνες και συγκρότησε την πρώτη Αντιπολίτευση στο ΚΚΕ το 1927.

Ενάντια στην τότε κομματική διοίκηση και τη στήριξή της από την αντιπροσωπεία της σταλινιζόμενης Κομιντέρν τόνιζε:

"Εχουμρ την πεποίθηση ότι το στενό εργατιστικό πνεύμα που εφύσηξε η αντιπροσωπεία στο Συνέδριο είναι βλαβερώτατο για το Κόμμα μας, σαν ένα κόμμα που οργανώνει τις επαναστατικές δυνάμεις σε μια καθυστερημένη μικροαστική χώρα και έχει πικρή πείρα του στενού εργατισμού. Αυτοί που καλλιεργούν σήμερα μέσα στο Κόμμα το ρωμαίικο εργατιστικό πνεύμα και δυσφημούνε τους διανοούμενους επαναστάτες, δεν είναι οι εργάτες, αλλά μονάχα ο κυβερνών τυχοδιωκτικός ψευτοεπαναστατισμός μερικών "διανοουμένων" που ζητούν να μονοπωλήσουν την επαναστατική διανόηση" (βλ. "Σπάρτακος", Κείμενα 1928).

Ο πουλιόπουλος δεν ήταν υποστηρικτής ενός "αριστοκρατικού κομμουνισμού" ούτε ήθελε να μετατρέψει το ΚΚΕ σε λέσχη διανοουμένων, όπως ισχυρίζονταν όσοι τον συκοφάντησαν για "λικβινταρισμό". Πάντοτε υποστήριξε τον προλεταριακό χαρακτήρα του επαναστατικού κόμματος. Αντιτάχθηκε, όμως, στην άποψη των εκπροσώπων της Κομιντέρν, που όριζαν το κόμμα ως αντανάκλαση του μέσου επιπέδου της εργατικής τάξης, και υποστήριξε, αντίθετα, ότι πρέπει να είναι η αυθεντική πρωτοπορία της, συνενώνοντας το άνθος των εργατών και των επαναστατών διανοουμένων. Έθεσε σαν πρωταρχικό καθήκον την "αυστηρή συγκρότηση μιας αληθινής πρωτοπορίας".

Απ΄ αυτή την άποψη, ο Πουλιόπουλος υπήρξε ο πιο ακραιφνής λενινιστής. Υπεράσπισε με σθένος το γράμμα και προπαντός το πνεύμα του λενινικού "Τι να κάνουμε" τονίζοντας τους περιορισμούς του αυθόρμητου, την ανάγκη συγκρότησης μιας πρωτοπορίας και τον κεντρικό ρόλο που έχει στο σχηματισμό της τελευταίας η πάλη για τη μαρξιστική θεωρία και τη διαλεκτική μέθοδο.

Η σύγκρουση του Πουλιόπουλου και της Αντιπολίτευσης του 1927 μέσα στο ΚΚΕ ενάντια στον εργατισμό και το θεωρητικό πρωτογονισμό, που καλλιεργούσε ο ανερχόμενος σταλινισμός, δεν περιστρεφόταν απλώς γύρω από τη σχέση εργατών και διανοουμένων μέσα στο επαναστατικό κόμμα. Ο Πουλιόπουλος τόνισε, σωστά, ότι η νεοσχηματιζόμενη ελληνική εργατική τάξη, μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό περιβάλλον που συνδυάζει τη ντόπια καθυστέρηση του καπιταλισμού με τη διεθνή παρακμή του, τη ντόπια "ανωριμότητα" με τη διεθνή "υπερωρίμανσή του", δεν μπορεί να μετατραπεί από "τάξη καθεαυτή" σε "τάξη δι΄ εαυτήν" χωρίς την πιο αποφασιστική ρήξη με τον πρωτογονισμό και τον εργατίστικο λαϊκισμό, με την ιδεολογική καθυστέρηση που ενισχύει ποικιλοτρόπως αυτό ακριβώς το περιβάλλον κι η άρχουσα τάξη της χώρας.

Χωρίς τη ρήξη με τη θεωρητική καθυστέρηση δεν υπάρχει πολιτική ανεξαρτησία της εργατικής τάξης. Χωρίς επαναστατική θεωρία δεν υπάρχει επαναστατικό κίνημα, κατά την πασίγνωστη ρήση του Λένιν που ο αντιπολιτευτικός "Σπάρτακος" έβαλε προμετωπίδα του.

Ο Πουλιόπουλος και η Αντιπολίτευση του 1927 δεν περιορίστηκαν σε μια επίκληση για την ανάγκη της θεωρίας. Βάλαν πρωτοπόρα και το γενικό διάγραμμα των ειδικών θεωρητικών καθηκόντων της μαρξιστικής πρωτοπορίας στην Ελλάδα, το πλαίσιο μιας θεωρητικής συζήτησης και έρευνας - που δυστυχώς διακόπηκε απότομα και σύντομα, χωρίς ποτέ να ολοκληρωθεί.

Με σπάνια διεθσδυτικότητα, η Αριστερή Αντιπολίτευση του 1927 έθεσε ως καθήκον την απόκρουση τόσο της ρεφορμιστικής-μηχανιστικής αντίληψης, που βλέπει το "Ελληνικό πρόβλημα" απλώς σαν πρόβλημα καθυστέρησης κι ανάπτυξης που πρέπει να ξεπεραστεί με τον "εκσυγχρονισμό" για τη βαθμιαία αναπτυξιακή προσέγγιση στο δυτικοευρωπαϊκό πρότυπο, όσο και της φορμαλιστικής - ψευτοεπαναστατικής αντίληψης, που αρνείται κάθε εθνική ιδιομορφία και απλώς επιχειρεί να καλουπώσει τη ντόπια πραγματικότητα σε γενικές αφηρημένες φόρμουλες. Και οι δύο αντίθετες αλλά συμπληρωματικές όψεις της ίδιας γραμμικής αντίληψης της ιστορίας αδυνατούν να δουν την εθνική ιδιορρυθμία ως "τον πρωτότυπο κι ανεπανάληπτο συνδυασμό των βασικών χαρακτηριστικών του παγκόσμιου προτσές", όπως έλεγε ο Τρότσκι στη "Διαρκή Επανάσταση".

Η Αντιπολίτευση του 1927, υπό την ηγεσία του Πουλιόπουλου, πρώτη αναγνώρισε τον ανισόμερο και συνδυασμένο χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, τη σύνθεση διαφορετικών βαθμίδων ιστορικής ανάπτυξης και τον ως εκ τούτου σύνθετο χαρακτήρα των καθηκόντων του εργατικού κινήματος και της κομμουνιστικής του πρωτοπορίας: συνδυασμός των καθηκόντων πολιτικής και συνδικαλιστικής οργάνωσης και σοσιαλιστικής διαπαιδαγώγησης των εργατικών μαζών, όπως στα πρώτα στάδια του εργατικού κινήματος, με τα καθήκοντα της προετοιμασίας και διεξαγωγής της προλεταριακής επανάστασης, όπως αυτά πηγάζουν από τις διεθνείς αντιφάσεις και τάσεις της σύγχρονης εποχής της ιμπεριαλιστικής παρακμής.

Αυτή την κατεύθυνση ανάλυσης της ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα και επεξεργασίας μιας επαναστατικής σοσιαλιστικής στρατηγικής θ΄ ακολουθήσει, αργότερα, η περίφημη πολεμική του Πουλιόπουλου "Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα;", που κονιορτοποιεί με γερά θεωρητικά επιχειρήματα τη σαθρή σταλινοζαχαριαδική "Πλατφόρμα της 6ης Ολομέλειας" του 1934 σαν ελληνικό κακέκτυπο της μενσεβίκικης θεωρίας των σταδίων.

Ανάμεσα στους αντιπολιτευόμενους, ο Πουλιόπουλος ήταν αναμφισβήτητα εκείνος που συνειδητοποίησε κι έδειξε με τη μεγαλύτερη σαφήνεια ότι, για να γίνει δυνατή η σύλληψη της ζωντανής πραγματικότητας, η ανάλυση των αντιφάσεών της, η επεξεργασία μιας σύνθετης στρατηγικής και του απαραίτητου προγράμματος μεταβατικών διεκδικήσεων για την ετοιμασία της σοσιαλιστικής επανάστασης, είναι απαραίτητη μια μεθοδολογική επανάσταση: η ρήξη με την κυρίαρχη τυπική σκέψη με την ανάπτυξη της υλιστικής διαλεκτικής.

Αυτή η προσήλωση στο καίριο ζήτημα της διαλεκτικής συνοδεύει και χαρακτηρίζει τον Πουλιόπουλο από τους πρώτους του αγώνες στο ΚΚΕ μέχρι την κορύφωση της ιδεολογικής του πάλης, μέσα στις φυλακές της Ακροναυπλίας, για την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ ενάντια στη "ντεφαιτιστική" στάση Στίνα.

Στην τελευταία αυτή πάλη βρέθηκε, χωρίς να το γνωρίζει, ξανά στο πλευρό του Τρότσκι, που την ίδια ακριβώς περίοδο, διεξήγαγε, στην άλλη γωνία του πλανήτη, εξόριστος στο Μεξικό, μια ανάλογη πάλη ενάντια στην αντιπολίτευση των Μπάρναμ και Σάχτμαν του αμερικανικού τμήματος της Τέταρτης Διεθνούς. Και ο Τρότσκι και ο Πουλιόπουλος δεν περιορίστηκαν στην πολιτική υπεράσπισης της ΕΣΣΔ ενάντια στον ιμπεριαλισμό, παρά τις σταλινικές της παραμορφώσεις. Πάνω απ΄ όλα έδειξαν ότι μια τέτοια υποστήριξη είναι ευάλωτη, αν όχι αδύνατη, χωρίς μια ρήξη με τις αστικές μεθόδους σκέψης και τη διαρκή ανάπτυξη της υλιστικής διαλεκτικής.

Eδώ δεν υπάρχει απλώς συγχρονισμός στην ιδεολογική πάλη, σύμπτωση απόψεων ανάμεσα σε δυο ομοϊδεάτες επαναστάτες. Εμφανίζεται μια βαθύτερη νομοτέλεια: η ίδια η διαλεκτική της ιστορικής εποχής της μετάβασης στον παγκόσμιο σοσιαλισμό, σε κάθε αποφασιστική καμπή που η ίδια η μετάβαση κρίνεται, θέτει και ξαναθέτει μέσω των πιο πρωτοπόρων δυνάμεων την ανάγκη ενός θεωρητικού άλματος ακριβώς σε σχέση με την ίδια τη διαλεκτική καθεαυτή ως την επιστήμη της μετάβασης.

Με μια χαρακτηριστική κανονικότητα το ζήτημα της διαλεκτικής ήρθε στο επίκεντρο της πρωτοπορίας σε τρεις αποφασιστικές για την Οκτωβριανή Επανάσταση καμπές:

* Στην προετοιμασία της Οκτωβριανής Επανάστασης, μέσω της τομής που επιχειρεί και κατορθώνει ο Λένιν με τα φιλοσοφικά του τετράδια του 1914, μετά η χρεωκοπία του επίσημου "μαρξισμού" της Δεύτερης Διεθνούς.

* Στη μετεπαναστατική θερμιδωριανή αντίδραση και στο γραφειοκρατικό εκφυλισμό της επανάστασης, προπαντός μετά τη χρεοκοπία της Τρίτης Διεθνούς το 1933 μπροστά στο χιτλερικό όλεθρο. Όπως ο Λένιν το 1914, έτσι κι ο Τρότσκι το 1933 (αγνοώντας τα ανέκδοτα ακόμα τετράδια του πρώτου) στράφηκε ξανά στη μελέτη της "Επιστήμης της Λογικής" του Χέγκελ, έγραψε τα δικά του, λίγο-πολύ άγνωστα κι αγνοημένα, φιλοσοφικά τετράδια για να αντιμετωπίσει τη χρεοκοπία της Διεθνούς και τα αλληλένδετα αγωνιώδη ερωτήματα: πού πάει η Οκτωβριανή Επανάσταση; Ο θριαμβεύων σταλινισμός και τα εγκλήματά του ισοδυναμούν με συντριβή της επανάστασης και επιβολή ενός νέου εκμεταλλευτικού καθεστώτος;

Μόνο γυρνώντας ξανά στη μελέτη της διαλεκτικής, στο πιο θεμελιώδες επίπεδο, ο Τρότσκι μπόρεσε ν΄ απαντήσει στα ερωτήματα στη δεκαετία του ΄30, να γράψει τη μνημειώδη "Προδομένη Επανάσταση" και να παλέψει τη δηλητηριώδη μικροαστική ηττοπάθεια που διαπερνούσε όχι μόνο τον Μπάρναμ και τον Σάχτμαν αλλά κι όλη τη μαύρη εκείνη περίοδο των ηττών της επανάστασης.

Ο Πουλιόπουλος ακολουθώντας στα χνάρια του Τρότσκι (χωρίς να γίνονται άστοχες συγκρίσεις ανάμεσά τους) έδειξε ότι βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή των ιστορικών και ιδεολογικών απαιτήσεων της εποχής.

* Σήμερα, πολύ περισσότερο απ΄ ότι τον καιρό της προετοιμασίας ή της γραφειοκρατικής παραμόρφωσης της Οκτωβριανής Επανάστασης, τώρα που η τελευταία αντιμετωπίζει τον αφανισμό πιο άμεσα απ΄ ότι το 1941, με τη χιτλερική επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, κι έχει εγκαταλειφθεί από τους παλιούς επαγγελματίες ψευτοϋπερασπιστές της, η αληθινή υπεράσπιση και σωτηρία της κρέμεται κυριολεκτικά από τον ιδεολογικό επανεξοπλισμό της κομμουνιστικής πρωτοπορίας με μια νέα θεωρητική επανάσταση στη σφαίρα της διαλεκτικής, της "άλγεβρας της επανάστασης".

Αυτό είναι το πιο επίκαιρο, επείγον, πολύτιμο μάθημα από την πάλη του Λένιν, του Τρότσκι αλλά και του Παντελή Πουλιόπουλου.

-ΙΙΙ-

Η πολύτιμη θεωρητική και πολιτική συνεισφορά του Παντελή Πουλιόπουλου στην υπόθεση της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ελλάδα και παγκόσμια είχε αναπόφευκτα τους δικούς της περιορισμούς και αδυναμίες. Να εξηγούμαστε: Κατ΄ αρχήν θεωρούμε βασικό πολιτικό λάθος του Πουλιόπουλου την άρνησή του να ενταχθεί στη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση λόγω της ένταξης των αρχειομαρξιστών σ΄ αυτήν. Ο Πουλιόπουλος αρνήθηκε επανειλημμένα τις εκκλήσεις του Τρότσκι και της ΔΑΑ για συμπλησίαση και ενοποίηση του Σπάρτακου με την Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων - Λενινιστών (Αρχειομαρξιστών) σε ένα ελληνικό τμήμα της Αντιπολίτευσης. Ο Τρότσκι είχε έναν ευρύτερο ιστορικό ορίζοντα, μια βαθύτερη σύλληψη των διεθνών αναγκών του επαναστατικού μαρξισμού στη δυσκολότατη εκείνη συγκυρία, απέναντι στις οποίες ήταν δευτερεύουσες οι οποιεσδήποτε διαφορές σ΄ εθνικό επίπεδο των αντιπολιτευτικών ομάδων. Ο Πουλιόπουλος πάλι αντέταξε τη βαρύτητα των διαφορών και συγκρούσεων ανάμεσα στο ΚΚΕ και τους αρχειομαρξιστές, όπως είχαν αναπτυχθεί στο εθνικό περιβάλλον, βάζοντάς τες πάνω από τις διεθνείς ανάγκες της μαρξιστικής Αντιπολίτευσης.

Φυσικά είναι υπεραπλουστευτικό να κατηγορηθεί ο Πουλιόπουλος για εθνικισμό, αγνοώντας τον περίτρανα και έμπρακτα αποδειγμένο διεθνισμό του και υποτιμώντας τις διεθνείς, αντικειμενικές και υποκειμενικές, φυγόκεντρες τάσεις που γεννούσε και τροφοδοτούσε η ιστορική συγκυρία των διεθνών ηττών του κινήματος.

Από την άλλη, η αναμφισβήτητη και καθόλα σεβαστή ανεξαρτησία γνώμης ενός επαναστάτη ηγέτη σαν τον Πουλιόπουλο δεν είναι απόδειξη της ορθότητάς της σε κάθε στιγμή και σημείο, όπως κάνουν οι αγιογράφοι του. Τόσο εκείνοι που τον δικαιώνουν απέναντι στον Τρότσκι όσο κι εμείς, προτάσσουν και προτάσσαμε σαν κυρίαρχο το ζήτημα του ποιος ήταν ο ιστορικός φορέας του τροτσκισμού στην Ελλάδα αποκόβοντάς το από το εξαιρετικά πολύπλοκο διεθνές και εθνικό πλαίσιο.

Σήμερα χρειάζεται μια νηφάλια κι αντικειμενική επανεκτίμηση ίσως της θέσης και του ρόλου των διάφορων ρευμάτων στο εργατικό κίνημα, χωρίς να χάνουμε ούτε στιγμή από μπροστά μας το διεθνή ιστορικό ορίζοντα. Επίσης, κι άλλες βασικές εκτιμήσεις που έχουμε κάνει στο παρελθόν για θεωρητικά - κι όχι μόνο για πολιτικά - σφάλματα του Πουλιόπουλου διατηρούν την ισχύ τους.

Έτσι, είναι αναμφίβολα λαθεμένη η άκριτη αποδοχή από τη μεριά του της θεωρίας της Ρόζας Λούξεμπουργκ για τον ιμπεριαλισμό και η εκλεκτική όσο και μάταιη απόπειρα να συνδυαστεί αυτή με τη λενινιστική ανάλυση. Το ίδιο το magnum opus του, η "Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα", διατηρεί την αξία του όσον αφορά την κριτική στη στρατηγική του ΚΚΕ καθώς και για πολλές άλλες γόνιμες και διεισδυτικές παρατηρήσεις του. Δεν αντιμετωπίζει, όμως, μ΄ ένα επιστημονικό τρόπο το πρόβλημα της εξάρτησης κι έχει την τάση να αποδίδει στην Ελλάδα χαρακτήρες ιμπεριαλιστικής χώρας - πράγμα όχι άσχετο με τη λουξεμπουρκιανή αντίληψη περί ιμπεριαλισμού.

Στο φιλοσοφικό πεδίο είναι ακριβές, επίσης, ότι ο Πουλιόπουλος παρά το σταθερό προσανατολισμό του προς το διαλεκτικό υλισμό είναι σε μεγάλο βαθμό δέσμιος των πλεχανωβικών καταβολών του μαρξισμού στην Ελλάδα.

Όλα αυτά κι άλλα, που η έρευνα μπορεί και πρέπει ν΄ αναδείξει, καθόλου δεν ακυρώνουν την αξία του. Το αντίθετο θα σήμαινε ότι τον κρίνουμε έξω από τους αντικειμενικούς ιστορικούς καθορισμούς. Δεν ήταν πάνω από αυτούς. Ήταν μόνο ο καλύτερος εκφραστής τους.

Ο Γ. Σκληρός κι ο Γ. Κορδάτος ήταν ουσιαστικά οι πρόδρομοι του μαρξισμού στην Ελλάδα. Ο Π. Πουλιόπουλος ήταν ο πρώτος αληθινός εισηγητής του μαρξισμού. Σήμερα, δεν μπορούμε να κάνουμε κανένα βήμα εμπρός αγνοώντας ή παρακάμπτοντας τη μέχρι τώρα βασανιστική ιστορική πορεία του μαρξισμού διεθνώς και σ΄ αυτή τη χώρα. Ας θυμηθούμε τη φράση του Λένιν που ο Πουλιόπουλος έβαλε προμετωπίδα στο "Σπάρτακο" το καλοκαίρι του 1931:

"Ο μαρξισμός ως η μόνη σωστή επαναστατική θεωρία ήτανε πραγματικά για τη Ρωσία γέννημα μισού αιώνος βασάνων και θυσιών απερίγραπτων, ενός επαναστατικού ηρωισμού, μιας ενεργητικότητας και μιας πάλης απιστεύτου, ερευνών, μελετών, πρακτικής πείρας, διαψεύσεων, επαληθεύσεων ελπίδων, συγκρίσεων με την πείρα της Ευρώπης...".

Αυτός ήταν ο δρόμος του Οκτώβρη - και του Παντελή Πουλιόπουλου.

(Μήνυμα του Νίκου Ρεμπούτσικα σύντροφου του Παντελή Πουλιόπουλου και κρατούμενου μαζί του στην Ακροναυπλία)

Σύντροφοι συγχαρητήρια για το καινούργιο Αφιέρωμα, αυτή τη φορά στην Ιστορία του Τροτσκιστικού Κινήματος στην Ελλάδα.

Ο Παντελής Πουλιόπουλος, από πολύ ενωρίς, νεαρός διανοούμενος προσχώρησε στη δεκαετία του 1910 στο τότε δημιουργούμενο νεαρό μας κομμουνιστικό κίνημα. Ήτανε μια πρώτου μεγέθους ηγετική φυσιογνωμία, όχι μόνο στο χώρο του νεαρού ακόμα κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας, συνεπεία της αίγλης της μεγάλης Ρούσικης Επανάστασης, αλλά μπορεί να πει κανείς, ο μεγαλύτερος επαναστάτης ηγέτης μετά τον Λένιν και τον Τρότσκι, συναρχηγών της μεγαλύτερης επανάστασης στην ιστορία του ανθρώπινου γένους.

Ας αναφερθούμε εν συντομία για τη μεγάλη προσφορά και δράση του μέσα στο τότε νεαρό κομμουνιστικό κίνημα: Όντας νεαρός στρατιώτης στο μικρασιατικό μέτωπο (για τα συμφέροντα του αγγλικού ιμπεριαλισμού και συγκεκριμένα για την κυριαρχία των πετρελαίων της Μουσούλης ο ελληνικός καπιταλισμός έσυρε τη χώρα στο σφαγείο της μικρασιατικής καταστροφής, που ο πάμφτωχος ελληνικός λαός έμελλε να την πληρώσει με περισσότερους από 100 χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες), τότε ο Παντελής Πουλιόπουλος οργανώνει το αντιμιλιταριστικό και ντεφετιστικό κίνημα με την μεγαλύτερη επιτυχία επιτυγχάνοντας την αποσύνθεση του ήδη αποσυντιθέμενου εκστρατευτικού σώματος με την γενική επιστράτευση της φτωχής μας χώρας.

Για τη μεγάλη αυτή δράση συλλαμβάνεται μαζί με τους άξιους συνεργάτες του και ρίχνεται στις λεγόμενες φυλακές της Καρατζόβας για να εκτελεσθούν, αλλά λόγω της ταχείας κατάρρευσης του μετώπου γλιτώνει μαζί με τους συνεργάτες του. Στα 24 του χρόνια (1924) αναλαμβάνει την ηγεσία του τότε νεαρού κομμουνιστικού κόμματος και λίγο αργότερα, ύστερα από τρία χρόνια, στα 1927, αποχωρεί από τις γραμμές του διότι άρχισε να κυριαρχεί η σταλινική θερμιδωριανή γραφειοκρατία με όλα τα επακόλουθα που έφερε μέσα στο επαναστατικό κίνημα προδίδοντας με τον πιο αισχρό και ατιμασμένο τρόπο το κομμουνιστικό μας κίνημα.

Μια μικρή αναφορά θα κάνω όταν είμαστε στο στρατόπεδο Ακροναυπλίας κρατούμενοι από τη φασιστική δικτατορία Μεταξά - Μανιαδάκη που μας παρέδωσε στους καινούργιους κατοχικούς κυριάρχους με τα γνωστά αποτελέσματα των εκτελέσεων.

Για τη μεγάλη του προσφορά στο κομμουνιστικό κίνημα ο Παντελής Πουλιόπουλος ως ηγέτης και δάσκαλός μας μας εμψύχωνε με τη διαλεχτική μέθοδο στις αρχές της επιστημονικής της διαλεχτικής υλιστικής αντίληψης δηλώνοντας όπως ο Τρότσκι το 1940 (στο έργο του "Στην υπεράσπιση του μαρξισμού") για την εκπαίδευση των στελεχών του επαναστατικού κόμματος, δηλαδή, σύμπτωση (100%) απόψεων ο ένας στο Μεξικό (Τρότσκι) και ο Παντελής Πουλιόπουλος στην Ελλάδα στο ίδιο χρόνο. Αυτή δε η σύμπτωση απόψεων Τρότσκι - Πουλιόπουλου όπως και των Τρότσκι - Λένιν, ο ένας στην Αμερική (αρχάς 1917) και ο άλλος, ο μεγάλος μας Λένιν στην Ελβετία.

Έλαβα γνώση δυστυχώς ότι μεθαύριο στη συγκέντρωση στην ιδιαιτέρα του πατρίδα Θήβα, ο δήμαρχος πρόσφερε αίθουσα στο Συνασπισμό με κάτι πρώην ψευτοαποκαλούμενους τροτσκιστές που δεν έχουν ουδεμία σχέση με το μεγάλο διεθνιστή μαρξιστή επαναστάτη Πουλιόπουλο.

Η επιλογή για την επέτειο ανήκει σε κάθε τροτσκιστή και πολιτική οργάνωση όπως είναι το ΕΕΚ - Τροτσκιστές (παρά τις διαφωνίες μου) δικαίωμα να εορτάσει την μνήμη του Παντελή Πουλιόπουλου. Λόγω ασθενείας μου δεν μπορώ να παραβρεθώ στη συγκέντρωση που θα λάβει χώρα στην ιδιαιτέρα του πατρίδα Θήβα.

Αναφωνώ με όλη μου την ψυχή από το νοσοκομείο Άγιος Σάββας: είναι αθάνατος και θα είναι για τις επερχόμενες γενεές αθάνατος και αιώνιος όπως είναι και κάθε μεγάλος μαρξιστής που προσέφερε για το κομμουνιστικό μέλλον που γρήγορα θα κυριαρχήσει στον πλανήτη μας.

Νίκος Ρεμπούτσικας


Ιστορία του Τροτσκιστικού Κινήματος στην Ελλάδα (Πολιτικό Καφενείο)